16 lipca będzie przypadał Światowy Dzień Węża. Jest to dobra okazja, aby poszerzyć wiedzę na temat tych zwierząt oraz przypomnieć, że w Polsce są one gatunkiem chronionym:

• Gniewosz plamisty (Coronella austriaca),
• Wąż Eskulapa (Elaphe longissima),
• Żmija zygzakowata (Vipera berus),
• Zaskroniec zwyczajny (Natrix natrix).

Warto podkreślić, że z wszystkich wymienionych, tylko żmija zygzakowata jest jadowita,

a dusicielem jest wąż Eskulapa. Pozostała trójka nie jest groźna dla człowieka.

Gniewosz plamisty (Coronella austriaca), to wąż o drobnej budowie, którego długość ciała dorosłych osobników waha się od 60 do 75 cm, samica osiąga nawet 90 cm. Ogon stanowi od około 12 do 25 procent długości ciała. Zwęża się równomiernie i jest mniej lub bardziej zaostrzony. Masa ciała dorosłych osobników wynosi od około 50 do 60 gramów. Rzadko spotyka się węże ważące 100 gramów i więcej.  Barwa ciała rdzawo - brązowa lub brązowa, a u samic szara lub gliniastoszara.

Na głowie oraz częściowo na karku widnieje plama w kształcie serca lub podkowy w kolorze ciemnobrązowym, po bokach od nozdrzy przebiega ciemnobrązowy pasek, który przechodzi następnie w przedłużający się przedni odcinek ciała. Na grzbiecie wzdłuż środkowej linii występują

2 lub 4 rzędy plam. Ułożone są na przemian wzdłuż lub wszerz, czasami u niektórych osobników połączone są ze sobą przypominając zygzak żmii zygzakowatej. Od żmii odróżnia go okrągła źrenica oka, łagodnie zaokrąglony pysk, oraz głowa słabo odgraniczona od reszty ciała.

Gdzie można spotkać Gniewosza plamistego?

• w miejscach suchych i silnie nasłonecznionych,
• na terenach kamienistych, w zaroślach i trawach, unika lasów.

Jest rzadkim gatunkiem, spotykany na terenie prawie całej Europy (z wyłączeniem Irlandii,

w większości Półwyspu Skandynawskiego, oraz części  Anglii i Hiszpanii). W Azji  swym zasięgiem dociera do Kazachstanu W partiach górskich spotykany do wysokości 2200 m n.p.m., najczęściej jednak do 1000 m. W Polsce można go zaobserwować głównie na południu kraju, są to przede wszystkim obszary leżące w województwach: Świętokrzyskie, Podkarpackie, Małopolskie.

Czym żywi się Gniewosz plamisty?

Odżywia się prawie wyłącznie jaszczurkami (głównie Lacertidae, w tym także padalcami, niekiedy osobnikami tego samego gatunku. Rzadziej płazami, pisklętami i drobnymi ssakami (zwłaszcza ryjówkowatymi). Procentowy udział ssaków w diecie gniewoszy wzrasta wraz z wiekiem – osobniki juwenilne i młodociane polują wyłącznie na gady, podczas gdy u dorosłych węży ssaki mogą stanowić ponad jedną czwartą wszystkich ofiar^, (w niektórych populacjach niemal połowę). Swą zdobycz gniewosz plamisty najpierw oplata i obezwładnia swym ciałem, następnie połyka ją żywą lub martwą.

Wąż Eskulapa (Elaphe longissima)

Największym gadem występującym w Polsce jest wąż Eskulapa. Średnia długość tego zwierzęcia może dochodzić nawet do 2 metrów. Węże te mają jednolite ubarwienie, zazwyczaj brązowe, a ich głowa zlewa się z resztą ciała. Prawdopodobieństwo spotkania węża Eskulapa, jest bardzo niewielkie. To gatunek rzadki, w naszym kraju spotykany niemal wyłącznie w Bieszczadach.

Gdzie można spotkać Węża Eskulapa?

Węże Eskulapa najchętniej spędzają czas w lasach lub na łąkach. Nie są jadowite, dlatego spotkanie z nimi nie jest niebezpieczne. 

Węże Eskulapa bywają mylone z zaskrońcami z powodu jasnych plamek po dwóch stronach głowy. W przypadku tego drugiego plamki mają jednak czarną obwódkę. Badacze zakładają, że w Polsce żyje zaledwie około 100 osobników. Wąż Eskulapa wyróżnia tym, że potrafi doskonale wspinać się po drzewach.

W Polsce prowadzona jest czynna ochrona tego gatunku – leśnicy tworzą kopce rozrodcze, wykaszają łąki czy układają pryzmy kamieni, na których węże mogą się wygrzewać. Rodzima populacja tego gatunku szacowana jest na ponad 100 osobników.

Jak węże zdobywają pokarm?

Węże nie mają możliwości gryzienia ani przeżuwania pokarmu, dlatego są zmuszone w całości połykać swoje ofiary. Nie jest tajemnicą, że brak odnóży nie przeszkadza im w czasie polowania. Węże to świetni łowcy. Kiedy jednak przechodzą do ataku, wykorzystują swój jad lub duszą ofiarę, aby ją uśmiercić. 

Co jedzą dzikie węże?

• ptaki, ryby, płazy, nieduże ssaki;
• inne gady, jaja różnych zwierząt.

Nie brakuje węży o innych preferencjach żywieniowych. Te zwierzęta mogą bowiem zjeść również owady, ślimaki czy ikrę ryb.

Wszystkie wymienione wyżej gatunki węży są pod ochroną. Z tego powodu nie można żadnego z nich schwytać i umieścić w terrarium.

W  terrarium można hodować węża na przykład pytona zielonego. 

Żmija zygzakowata (Vipera berus) – występuje w całej Europie Środkowej i Wschodniej, również

w azjatyckiej części Rosji. Żmija zygzakowata może mieć rudy lub szary kolor, jednak wszystkie mają bardzo charakterystyczny czarny zygzak, od którego też pochodzi nazwa tego gatunku. Charakterystyczna jest także trójkątna głowa oraz wąskie źrenice. W Polsce można ją spotkać:

• w gęstych i wysokich trawach, w szczelinach skał, w wykopanych norkach;
• na polnych drogach, na torfowiskach;
• na kamieniach (najczęściej nasłonecznionych).

Czy ukąszenie żmii jest niebezpieczne?

Żmija zygzakowata nie stosuje tak zwanych suchych ugryzień - oznacza to, że za każdym razem wpuszcza w ranę jad. Toksyna jednak  nie stanowi zagrożenia dla życia większości zdrowych dorosłych ludzi. Może jednak być bardzo niebezpieczna dla dzieci, osób starszych, a także dla psów. Po ugryzieniu zaleca się kontakt z lekarzem. Warto dodać, że węże szukają spokoju, a nie spotkania z człowiekiem, nie dążą do konfrontacji, chyba że są do tego zmuszone.

Nie można jej ranić ani zabijać.

Zaskroniec (Natrix natrix)  to czarny wąż, którego można spotkać na spacerze. Jest to najczęściej występujący wąż w Polsce. W przeciwieństwie do żmii zygzakowatej nie jest jadowity, jednak może imponować wielkością. Największe samice mogą mieć nawet 1,5 metra długości! (na zdjęciu).

Ma bardzo charakterystyczne dwie żółte plamy po przeciwległych stronach głowy. Czarne pasy są rozlokowane poprzecznie na oliwkowym ciele. Ich podbrzusze jest dosyć jasne. 

Gdzie można spotkać zaskrońca?

Zaskrońca najczęściej można spotkać:

• na terenach podmokłych – w okolicach  jezior.
• często na bagnach, w okolicach zbiorników wodnych.

Zaskrońce nie są niebezpieczne. Mogą ostrzegawczo syczeć, kiedy czują się zagrożone.

Brak jadu sprawia, że nie zrobią krzywdy. Wszystkie wymienione wyżej gatunki węży są pod ochroną. Z tego powodu nie można żadnego z nich schwytać i umieścić w terrarium. W  terrarium można hodować węża hodowlanego na przykład pytona zielonego.

Jak odróżnić Zaskrońca od Żmii?

Te gatunki nadal są często mylone, tymczasem wcale nietrudno je rozróżnić.

Zaskroniec

• przebywa zwykle nad wodą;
• ma z tyłu głowy żółte plamy;
• może być zabarwiony szaro, szarozielono, jasnobrązowo, brązowo-czarno,
  na tym tle po bokach grzbietu widoczne są jasne plamki;
• jest dłuższy i smuklejszy;
• ma wyłupiaste żółtawe oczy o okrągłych źrenicach.

Żmija

• posiada charakterystyczną trójkątną głowę, nie ma żadnych jasnych plam na głowie;
• preferuje miejsca suche;
• jest ciemno zabarwiona, a przez jej grzbiet przebiega wyraźny czarny zygzak
  (są też osobniki jednolicie czarne);
• stosunkowo nieduża, jej ciało jest bardziej krępe niż zaskrońca;
• tęczówki żmij są czerwonawe, a źrenice pionowe.

Ciekawostki:

• Na świecie żyje aż 3500 gatunków węży. Z tego 600 jest jadowitych, a tylko 200 poważnie zagraża człowiekowi. Na terenie Polski można spotkać jedynie 4 gatunki węży – wszystkie są objęte ścisłą ochroną.
• Wąż jest gatunkiem podlegającym ścisłej ochronie, a dla gniewosza plamistego, węża Eskulapa wymagane jest utrzymywanie specjalnych stref ochronnych.

• Największy wąż świata to Anakonda (Eunectes) -  gad, który mierzy średnio 10 metrów i waży nawet 250 kilogramów
• Najbardziej jadowity wąż świata zamieszkuje pustynne tereny Australii. Żywi się głównie gryzoniami i ptakami. Jego jad wywołuje paraliż ofiary i śmierć. Za jednym ukąszeniem tajpan wprowadza 50 razy silniejszą dawkę jadu niż kobra królewska.
• Serce węża jest zamknięte w worku, zwanym osierdziowym, położonym na rozwidleniu oskrzeli. Serce może jednak się przemieszczać. Spowodowane jest to brakiem przepony. Takie rozwiązanie chroni serce przed potencjalnym uszkodzeniem, kiedy połykana duża ofiara przechodzi przez przełyk.
• Węże jadowite mają tylko jedno płuco znajdujące się po prawej stronie. Węże dusiciele mają dwa płuca.
• Duża niechęć do węży wiąże się z ich przedstawieniami w Biblii i popkulturze. Są to jednak pożyteczne i w dużej mierze niegroźne dla człowieka stworzenia.

Żmija

• Żmija występuje od północno-zachodniej Francji aż po wschodnie tereny Syberii. W górach można ją spotkać na wysokościach do 2000 m n.p.m.
• Jad żmii jest mieszaniną kilku toksyn i może prowadzić do uszkodzenia układu nerwowego, martwicy tkanek, zmniejszenia krzepliwości krwi, zmiany rytmu pracy serca. W skrajnych wypadkach prowadzi nawet do śmierci. Zagrożone jest 1% osób ukąszonych, stąd konieczne jest podanie surowicy.
• Żmija zygzakowata posiada różne ubarwienie, może być ciemnobrązowa, oliwkowozielona, czarna lub szara.
• Żmije wystawiają język, aby orientować się w otoczeniu. Zbierają w ten sposób otaczający je zapach, a potem przenoszą go do jamy gębowej, do tzw. narządu Jacobsona, który analizuje sygnały węchowe.
• Żmije są zwierzętami jajożyworodnymi. Oznacza to, że młode pozostają w błonach jajowych wewnątrz organizmu matki i wykluwają się tuż przed, w trakcie lub bezpośrednio po złożeniu jaj.
• W miocie żmii zygzakowatej może być od 5 do 15 młodych. Gody najczęściej rozpoczynają się na przełomie kwietnia i maja a poród następuje w sierpniu lub wrześniu. Świeżo wyklute gady są całkowicie samodzielne od pierwszych chwil.

Zaskroniec

• Zaskroniec to niejadowity i najpospolitszy wąż występujący w Polsce, nazwa zwierzęcia wiąże się z dwiema żółtymi plamami położonymi na głowie tuż „za skroniami”.

• Zaskrońce nurkują, pływają, polują na żaby wśród nadwodnych roślin, a w słoneczne dni chętnie wygrzewają się na brzegu. Nie należy ich jednak brać do ręki, bo to dla nich ogromny stres. Zagrożone uciekają, kryjąc się w wodzie lub w gęstych zaroślach, a osaczone starają się przestraszyć przeciwnika, sycząc i unosząc przednią cześć ciała. Gdy to nie pomaga, wyrzucają cuchnącą wydzielinę z gruczołów odbytowych lub udają martwe, przewracając się na grzbiet. Zagrożone wydają głośny syk.
• Samica na przełomie wiosny i lata składa od 8 do 20 jaj (czasami nawet 40), z których po dwóch miesiącach (pod koniec lata) wylęgają się młode węże długości około 15 cm - 20 cm.
• Zaskrońce zimują ukryte w jamach, norach kretów lub pniach. W październiku zaskrońce zapadają w sen zimowy, który trwa z reguły do marca lub kwietnia.
• Wrogami zaskrońców są jeże, bociany, myszołowy i różne gadożery. Dorosłe osobniki często tracą życie pod kołami aut, gdyż poszukując ciepła, chętnie wylegają na słoneczne leśne drogi. Młode padają ofiarą psów, kotów i ostrzy kosiarek.
• Zaskroniec w czasach historycznych uważany był za święte zwierzę, które przynosi pomyślność. Żółte plamy z tyłu głowy kojarzono z koroną - uznawano go więc za mitycznego króla węży.

Gniewosz plamisty

• Gniewosz plamisty, często mylony jest z jadowitą żmiją zygzakowatą, a dokładniej z jej miedzianą odmiana barwną. Z tego względu gniewosz plamisty często jest niesłusznie tępiony, co sprawiło, że jest to gatunek rzadki, objęty w Polsce całkowitą ochroną.
• Od żmii odróżnia go przede wszystkim brak dobrze zaznaczonego odcinka szyjnego, który u żmii wyraźnie oddziela głowę od reszty tułowia. Inną cechą którą ciężko jest zauważyć z daleka, jest kształt źrenicy – żmija zygzakowata, jako jedyny wąż w Polsce, posiada pionową źrenicę. Natomiast gniewosz plamisty ma źrenice okrągłe.